Spoor in Sint-Laurentius loopt dood

Ze was er heilig van overtuigd. Patricia Den Tandt hadden haar tanden gezet in een welbepaalde locatie in de Sint-Laurentiuskerk in Antwerpen. Daar bevond of bevindt zich De Rechtvaardige Rechters. Zopas liet ze weten dat het gestolen paneel daar niet zit.
Via het Speurrforum, een internetforum van amateurspeurders, maakte ze bekend dat het gerecht er op 12 oktober grondig heeft gezocht. En niets heeft gevonden. Opnieuw een spoor dat doodloopt.
Patricia Den Tandt is niet een van de vele fantasten in deze zaak. Ze zoekt al ruim vijftien jaar op een quasi wetenschappelijke manier naar het gestolen paneel, in navolging van haar man Willy Nachtergaele. Ze maakte de laatste jaren vooral indruk met haar onderzoek naar de financiële situatie van Arsène Goedertier, hoofdverdachte in deze zaak.
Toen ze in 2009 en 2010 op haar website haar nieuwe spoor naar Sint-Laurentius in verschillende stappen begon te ontvouwen, wekte dat dan ook verwachtingen. Alleen de bergplaats hield ze nog even voor zich.
Nu er gezocht is, gaat ze ook die laatste stap online zetten. "Maar vooraleer ik daaraan begin nog twee opmerkingen", zegt ze op het Speurrforum. "De RR zitten in Antwerpen, daar blijf ik rotsvast van overtuigd. Ze zitten evenwel niet op de plaats waar ik nachtenlang niet kon van slapen... zo zeker was ik. Daarom ben ik zo blij met de gebeurde zoeking, ik heb nu zekerheid."

Afscheid van een kleurrijk speurder

Maandag heb ik in Wetteren afscheid genomen van Maria De Roo (82), zonder twijfel een van de kleurrijkste speurders in de zaak van De Rechtvaardige Rechters.
Als echte Wetterse was ze bijzonder gefascineerd door de rol van Arsène Goedertier in deze zaak. Ze heeft nog veel personen uit die tijd gekend – zelfs Goedertier herinnerde ze zich nog, ze was vijf toen hij stierf – en was daardoor een dankbare bron voor veel speurders vandaag. Ze wachtte niet tot men bij haar aanklopte. Eind 2003 begon ze een eigen website, waarop ze zelfs een 261 bladzijden tellend boek publiceerde.
Voor mijn boek heb ik haar tweemaal uitvoerig geïnterviewd, in 2002 en 2003, en ook nadien ben ik nog enkele keren bij haar langs geweest. Ik herinner mij haar als een bijzonder gedreven speurder. Ze had haar theorieën en daar kon je haar niet meer van af brengen. Ze verdedigde haar verhaal met zoveel verve – voor een straffe uitspraak was je bij haar altijd aan het goede adres – dat je met plezier met haar van mening kon verschillen.
Volgens Maria zat De Rechtvaardige Rechters eerst in de Sint-Gertrudiskerk verborgen, waar Goedertier koster was geweest, en verhuisde het paneel nadien naar de graanaanzuiginstallatie van Molens Buysse in Wetteren, waar de zaakvoerder, burgemeester Duchâteau, het paneel later vond.
Dat Sint-Baafs in 1945 een kopie van Jef Van der Veken in het Lam Gods plaatste, daar gelooft ze niets van. Bij haar veelvuldige bezoeken aan Het Lam Gods vond ze nooit het portret van Leopold III dat de kopiist als herkenningsteken had geschilderd. In 1995 zag ze Leopold III ineens wel.
"Ik ben er daarom zeker van dat ik twee verschillende panelen van De Rechtvaardige Rechters heb gezien: in 1995 zat de kopie er zeker en vast in en was er die opening tussen paneel en kader, al de bezoeken ervoor was die spleet er nooit", vertelde ze me in een van de interviews. "Op die kopie heb ik dus in ’95 ook zeer duidelijk het gezicht van Leopold gezien, terwijl al de jaren daarvoor ik er verschillende keren tevergeefs heb naar gezocht.”
Merci, Maria.

Geen beter doelwit mogelijk

Wie het niet alleen aandurft maar er vervolgens ook in slaagt een absoluut topwerk te stelen, en de wereld daardoor met verstomming slaat, die wil daar erkenning voor. Of dit ook voor de dief van De Rechtvaardige Rechters het geval is, weet ik niet. Maar het heeft er alle schijn van. Als je de zaak bestudeert, ontkom je niet aan de indruk dat het de dief om veel meer dan de diefstal en de afpersing alleen te doen was. Hij wilde ook aandacht. En dan had hij geen beter doelwit kunnen kiezen.
Weinig kunstwerken genoten in de eerste dertig jaar van de twintigste eeuw zoveel internationale belangstelling als het Lam Gods. Eeuwenlang had men op de Vlaamse Primitieven neergekeken, maar sinds 1900 beleefden ze een echte revival. De Van Eycks, en vooral het Lam Gods, stonden daarbij voortdurend in de schijnwerpers.
In 1902 organiseerde Brugge bijvoorbeeld de eerste grote tentoonstelling van Vlaamse Primitieven. Zes jaar later publiceerde W.H. J. Weale Hubert and John van Eyck. Their life and works, het resultaat van vijftig jaar onderzoek. Op 9 augustus 1913 onthulde koning Albert I het grote Van Eyck-monument op het pleintje naast de Sint-Baafskathedraal, naar aanleiding van de Wereldtentoonstelling in Gent. In 1920 werden alle Lam Godspanelen voor het eerst in meer dan honderd jaar met elkaar herenigd. Duizenden mensen kwamen ervoor naar de Sint-Baafskathedraal. Tien jaar later werd vóór de kathedraal een groots Lam Godsspel opgevoerd, ter gelegenheid van het Belgische eeuwfeest. In 1932, twee jaar voor de diefstal, vierde Gent weer feest want dan was het retabel precies vijfhonderd jaar oud.
Wie de kunstroof van de eeuw wilde plegen, kon bijna niet anders dan het Lam Gods te kiezen.

Belgodrome organiseert tijdens de Gentse Feensten nog wandelingen Van Eyck vermist op donderdag 21 juli, zaterdag 23 juli en zondag 24 juli 2011. Inlichtingen en reserveringen op www.belgodrome.be.

Auteur boek Lam Gods komt naar Gent

Noah Charney, de Amerikaanse kunsthistoricus die net een boek uit heeft over het Gentse Lam Gods, komt op 26 en 27 mei naar Gent. Op 26 mei geeft hij een lezing in de Sint-Baafskathedraal. Op 27 mei wordt hij geïnterviewd door Rudy Pieters in de Standaard Boekhandel op het Sint-Baafsplein. Nadien is er een wandeling Van Eyck vermist.
Noah Charney publiceerde eind vorig jaar een boek over de lotgevallen van het Lam Gods. Het handelt niet alleen over de diefstal van De Rechtvaardige Rechters maar ook over de vele andere pogingen om met het altaarstuk aan de haal te gaan. Zo voerde nazi-Duitsland het werk naar een zoutmijn in Oostenrijk.
Het boek kreeg ondertussen een Nederlandse vertaling: Het Lam Gods. 's Werelds meest begeerde meesterwerk (Luitingh, 2011) Naar aanleiding daarvan komt de auteur naar Gent.
Op donderdag 26 mei geeft hij om 19 uur een lezing in de crypte van de Sint-Baafskathedraal. Hij wordt ingeleid door Rudy Pieters, auteur van een boek over De Rechtvaardige Rechters en drijvende kracht achter Belgodrome. Wie de lezing wil bijwonen, bevestigt dit best via de toeristische dienst van Gent.
Op vrijdag 27 mei interviewt Rudy Pieters Noah Charney van 14 tot 14.30 uur in de Standaard Boekhandel op het Sint-Baafsplein. Nadien, van 15 tot 16 uur, organiseert Belgodrome een wandeling Van Eyck vermist. Inschrijven (8 € per persoon) kan via de site van Belgodrome of via de Standaard Boekhandel.

Met de Rechtvaardige Rechters in de regen?

Het is vandaag precies 77 jaar geleden dat de diefstal van De Rechtvaardige Rechters is vastgesteld. In de loop van de nacht waren onbekenden er met twee panelen van het wereldberoemde Lam Gods vandoor gegaan. Nu hier ik overal blote benen en teensletsen op straat zie, vraag ik mij af: waren 10 en 11 april 1934 ook zulke stralende lentedagen?
Volgens gegevens die we bij het KMI hebben opgevraagd, was het de ochtend van 10 april 1934 nevelig tot zwaarbewolkt in de streek van Gent, met opklaringen in de namiddag en lichte regen tijdens de nacht van 10 op 11 april. Een typisch Belgische lentedag. De gemeten minimumtemperatuur was 1°C, in de namiddag steeg het kwik naar 14°C.
Op 11 april noteerde het KMI in Gent een betrokken hemel, met lichte regen 's morgens en opklaringen in de namiddag, met temperaturen tussen 3°C en 22°C. Stralend lenteweertje. Al zullen ze daar bij de politie en het bisdom weinig oog voor gehad hebben.
Wat mij vooral nieuwsgierig maakt is die regen in de nacht en de vroege ochtend. Heeft die een rol gespeeld? In het weerbericht in de krant Het Laatste Nieuws waren voor 10 april "gematigde tot vrij sterke winden uit veranderlijke richting, maar vooral uit het Noorden" aangekondigd, en ook "afwisselende regenvlagen" en "onweersbuien". Dat lijkt mij geen evident vooruitzicht als je van plan bent die nacht met een paar panelen van een van Europa's grootste kunstwerken naar buiten te komen, ook al zijn de planken goed ingepakt.
Mogelijk was het droog op het moment dat men naar buiten is gekomen. Rond 1 uur of 1.30 uur zijn twee verdachte mannen met een plank gesignaleerd naast de Sint-Baafskathedraal. Rond die tijd merkte René Gussé, een spoorwegbediende, elders in de stad een verdacht voertuig op. "Het was schoon droog weder", staat in zijn verklaring aan de politie. Alleen zijn we niet zeker van het hele verhaal van die twee verdachte mannen naast de kathedraal en dus ook niet van het tijdstip omdat de getuige, Cesar Aercus, zelf een inbreker was en negen jaar heeft gewacht om met zijn verhaal naar de politie te stappen.
Als je op de zoekmachine Wolfram Alpha het weer in Gent op 11 april 1934 opvraagt, dan krijg je een hele reeks interessante grafiekjes te zien. Een van die grafiekjes toont dat de nacht droog bleef en dat het pas van 7 tot 10 uur regende.

Een hemelse diefstal, voortaan elke zaterdag

Maandag zijn we weer een jaar verder. 77 jaar geleden is het dan al dat het Lam Gods in Sint-Baafs ineens twee panelen armer was.
Goed nieuws voor wie de zaak genegen is en graag in Gent loopt. De toeristische dienst van Gent lanceerde deze voormiddag een nieuwe plattegrond, Hemels Gent. Het wijst de weg naar alle belangrijke religieuze bezienswaardigheden in de stad, op de eerste plaats naar het wereldberoemde Lam Gods natuurlijk.
De toeristische dienst klopte bij ons aan voor informatie over de diefstal van De Rechtvaardige Rechters en de steeds hectischer speurtocht naar het paneel. Daardoor vind je op de plattegrond bijvoorbeeld de Gentse zetel van de Nationale Bank, waar hoofdverdachte Arsène Goedertier het geld voor zijn schrijfmachine van zijn rekening haalde, en het Huis van Eyck, waar auteur Patrick Bernauw ons via een ingenieuze code bij de neus neemt.
Hemels Gent illustreert de groeiende belangstelling voor de zaak. Om die reden breiden we het aanbod van de wandeling Van Eyck vermist vanaf morgen ook gevoelig uit. De wandeling zal voortaan elke zaterdag om 10.30 uur plaatsvinden, en zowel in het Nederlands, Frans als Engels te boeken zijn. Vanaf deze zomer wordt het menu uitgebreid met Duits en Spaans.
Van Eyck vermist, een wandeling door Gent langs de belangrijkste plaatsen in de zaak van De Rechtvaardige Rechters, loopt al sinds 2004, aanvankelijk enkel tijdens de Gentse Feesten, sinds 2009 ook elke eerste zondag van de maand. Die maandelijkse zondagwandeling wordt nu dus vervangen door een wekelijkse zaterdagwandeling. Boeken op de www.belgodrome.be.

Volgende bericht op 11 april 2011, de 77e verjaardag van de diefstal, met onder het meer het weerbericht van die dag.

Opnieuw Laken

Een voormalige politiecommissaris uit Brussel lanceerde gisteren een nieuwe theorie over de bergplaats van De Rechtvaardige Rechters. Rudy Maes, nu gepensioneerd, vermoedt dat het paneel op de begraafplaats van Laken (Brussel) ligt.
Hij baseert zich op de afpersingsbrieven, zegt hij in Het Nieuwsblad. Hoofdverdachte Arsène Goedertier schreef daarin onder meer dat het paneel niet uit zijn bergplaats kan worden gehaald "zonder de publieke aandacht de trekken." Ook de (niet bevestigde) uitspraak van een familielid van Goedertier dat het paneel zich ergens "tussen de engelen" bevindt, inspireerde Maes.

Rudy Maes. (Foto Het Nieuwsblad)

Het is niet de eerste theorie die naar Laken wijst. In 2000 stelde de Antwerpse politieagent Chris Noppe voor het eerst dat De Rechtvaardige Rechters in de crypte van de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Laken verborgen ligt, juist naast de begraafplaats dus. Op de landkaart had hij lijnen getrokken tussen de belangrijkste plaatsen van de Lam Gods-diefstal, vooral tussen de postkantoren in Gent, Brussel en Antwerpen waar de afpersingsbrieven waren afgestempeld: de lijnen sneden elkaar boven de crypte in Laken. Ten tijde van de diefstal, april 1934, was daar het graf in aanbouw van de koning die twee maanden voordien was omgekomen: Albert I.
Noppe zag sindsdien ook gelijkenissen tussen taferelen op het Lam Gods en het landschap van het park van Laken. En in de letters D.U.A. en A.N.S. waarmee de afperser zijn brieven ondertekende, ontwaarde hij een code, geografische coördinaten die elkaar zouden snijden vlakbij de kerk van Laken.